تشنج چیست و چه انواعی دارد؟
چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟
تشنج یکی از اختلالاتی است که به صورت یهویی و ناگهانی رخ می‌دهد و فرد در کنترل و جلوگیری از آن نقشی ندارد؛ به همین خاطر است که این حملات جزو اختلالات خطرناک به شمار می‌آیند. برخی مواقع تشنج از بیماری‌های ناگواری خبر می‌دهد که سریعا باید درمان شوند؛ از این رو لازم است اطلاعات کافی در رابطه با این اختلال داشته باشید و در صورت نیاز، سریعاً به بهترین پزشک مغز و اعصاب در تهران مراجعه کنید. همچنین در صورتی که نیاز به مشورت دارید می‌توانید با کارشناسان ما تماس گرفته و از مشاوره رایگان برخوردار شوید.
تشنج چیست؟
تشنج که در انگلیسی با نام Convulsion شناخته میشود، زمانی اتفاق می‌افتد که فعالیت‌های مغز دچار تغییر شده و در نهایت سطح هوشیاری فرد تا حد زیادی پایین آمده باشد. این اختلال اغلب با نشانه‌هایی همچون اسپاسم عضلات، لرزش دست، پا و دیگر نقاط بدن خود را نشان داده و یا در مواقعی هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهد.
همچنین در جواب این سوال که آیا تشنج باعث مرگ میشود، باید گفت این اختلال به تنهایی موجب مرگ نمی‌شود، مگر آنکه در خواب اتفاق افتاده، در هنگام حمله فرد به خود صدمه زده و یا سر او به جایی برخورد کند.
چه چیزی باعث تشنج می شود؟
به طور کلی انواع تشنج در بزرگسالان و کودکان عبارتند از، تشنج گسترده و کانونی که هر یک با یکدیگر تفاوت‌هایی داشته و دلایل بروز آنها نیز با یکدیگر متفاوت است.
تشنج گسترده
حملاتی که از نوع گسترده هستند تمامی نواحی مغز را در بر می‌گیرند و اغلب تاثیر آنها و علائمی که از خود بروز می‌دهند شدید است. به طور کل تشنج‌های گسترده به ۶ دسته تقسیم میشود.
تشنج میوکلونیک
این نوع حمله، ناگهانی رخ می‌دهد و اغلب سطح هوشیاری را کاهش داده و دست‌ها و پاها را دچار حرکت‌های یهویی می‌کند.
تشنج پنهان یا غایب
تشنج پنهان را اغلب کودکان تجربه می‌کنند و در هنگام مواجهه با آن علائمی همچون حرکات غیر عادی پلک و لب، لرزش و خیره شدن به نقطه خاصی دیده میشود. طی این حملات فرد ۵ تا ۱۰ ثانیه در نواحی خاصی از بدن دچار لرزش میشود و این حرکت ممکن است در طول روز چندین بار تکرار شود. اغلب این لرزش‌ها به صورت خوشه‌ای بوده و موجب کاهش هوشیاری می‌شوند.
تشنج کلونیک
لرزش و حرکت مکرر عضلات نشان دهنده حمله کلونیک است که طی آن، صورت، دست و گردن در هر دو طرف بدن دچار لرزش و حرکت میشود.
تشنج تونیک
حمله تونیک می‌تواند در نواحی همچون بازو، پا و عضلات، اسپاسم ایجاد کرده و موجب کاهش هوشیاری فرد شود.
تشنج آتونیک
تشنج قطره‌ای یا همان آتونیک اغلب موجب از دست دادن کنترل عضلات میشود و می‌تواند حتی فرد را به صورت ناگهانی بر روی زمین بیندازد.
تشنج تونیک- کلونیک
یکی دیگر از انواع تشنج‌های گسترده، تونیک کلونیک است که شایع‌ترین و بدترین نوع به شمار می‌آید و موجب لرزش دست، کاهش هوشیاری و اسپاسم عضلات خواهد شد. برخی مواقع افرادی که این نوع حملات را تجربه می‌کنند کنترل مثانه را از دست داده و یا ممکن است زبان خود را گاز بگیرند. اغلب این نوع حمله چند دقیقه طول خواهد کشید.
تشنج کانونی
یکی دیگر از دسته‌های تشنج، کانونی است که اغلب در یک قسمت از مغز و در ناحیه‌ای محدود اتفاق می‌افتد؛ اما می‌تواند انتقال پیدا کرده و دیگر نقاط مغز را نیز درگیر کند. حملات کانونی به دو دسته آگاهانه و ناآگاهانه تقسیم می‌شوند.
🔹تشنج کانونی آگاهانه: افراد قبل از آنکه دچار حملات کانونی از نوع آگاهانه شوند نسبت به محیط اطراف، ظاهر، مزه یا بو اشیا احساس تغییر می‌کنند. در این مواقع فرد هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد، اما این امکان وجود دارد که به صورت ناگهانی ناراحت، عصبانی یا خوشحال شود.
از دیگر علائم این نوع حمله می‌توان به لرزش غیر ارادی دست و پا، عدم تکلم، سوزن سوزن شدن بدن، سرگیجه، حالت تهوع و چشمک زدن نور اشاره کرد. لازم به ذکر است برخی از افراد نشانه‌های این حمله را با میگرن اشتباه می‌گیرند که موجب میشود فرد دیرتر برای درمان تشنج اقدام کند.
🔹تشنج کانونی ناآگاهانه: این نوع حمله موجب کاهش سطح هوشیاری شده و به بیمار احساس خواب آلودگی می‌دهد. طی این اتفاق، بیمار به نقطه‌ای خیره شده، تحرکی نداشته و یا حرکات او تکراری میشود. حرکات غیر عادی بیمار می‌تواند تکرار کلماتی به خصوص، مالش دست، راه رفتن در یک مسیر فرضی و … باشد. در این مواقع، بیمار ظاهراً بیدار است، اما اعمالی را به صورت ناآگاهانه انجام می‌دهد و حتی ممکن است بعد از پایان حمله، اقدامات خود را به یاد نداشته باشد. پیگیری و درمان این نوع تشنج بسیار ضروری است.
علت تشنج چیست؟
علت تشنج در جوانان و یا نوجوانان می‌تواند واکنش به دارو، ابتلا به صرع و یا جهش‌های ژنتیکی باشد. به طور کل هر عاملی که مسیر سلول‌ها را به مغز مختل کند موجب تشنج خواهد شد. برخی از اصلی‌ترین علت تشنج و قفل شدن دهان در نوجوانان و جوانان عبارتند از:
- سکته
- کمبود خواب
- تومور مغزی
- کاهش سدیم در خون
- تب و یا عفونت مننژیت
- مصرف الکل به میزان زیاد
- ضربه به سر و خونریزی مغزی
- ابتلا به بیماری‌هایی همچون کرونا
- استفاده از مواد مخدر همچون کوکائین یا آمفتامین
- ابتلا به ام اس یا اختلال خود ایمنی همچون لوپوس
- وجود محرک‌های دیداری همچون چراغ‌های چشمک زن
- مصرف داروهای ضد افسردگی، برخی مسکن‌ها و یا ترک سیگار
منظور از تشنج خفیف چیست؟
زمانی که سلول‌های عصبی مغز به صورت غیر طبیعی تخلیه می‌شوند تشنج خفیف رخ می‌دهد. اغلب این نوع حمله زمانی رخ می‌دهد که فرد تب زیادی را تجربه می‌کند. تشنج خفیف چند ثانیه طول می‌کشد و فرد طی آن واکنش شدیدی نشان نمی‌دهد. این مشکل با استفاده از دارو درمان خواهد شد. علائم تشنج خفیف در بزرگسالان اغلب لرزش خفیف بدن است.
علائم تشنج چیست؟
به طور کلی هر یک از انواع تشنج می‌تواند علائم متفاوتی را به دنبال داشته باشد و شما می‌توانید با اطلاع از همه نشانه‌های حمله عصبی، به راحتی این حملات را تشخیص داده و به موقع برای کمک به بیمار اقدام کنید. این علائم اغلب چند ثانیه و یا حتی چند دقیقه طول می‌کشند و در کودکان با تب همراه خواهند بود. برخی مواقع کودک بیمار ممکن است بعد از حمله عصبی، خوابی عمیق و یک تا چند ساعته را تجربه کند. برخی از علائمی که در افراد بیمار دیده میشود به عبارت زیر است.
- تنفس سخت
- سفید شدن کامل چشم‌ها
- عدم توانایی در کنترل حرکات
- تغییر رنگ پوست به قرمز یا آبی
- قفل شدن کل بدن و یا بازوها و پا
- کاهش سطح هوشیاری و یا بیهوشی کامل
- عدم داشتن تحرک و پاسخ ندادن به محرک‌های بیرونی
- حرکات غیر ارادی و جهشی در سر، پا، بازو و یا کل بدن
عوارض بعد از تشنج
از آنجایی که حملات عصبی قابل پیش بینی نیستند و به صورت ناگهانی رخ می‌دهند، فرد ممکن است در شرایط مختلفی این حملات را تجربه کند و خود یا اطرافیانش به خطر بیفتند. برخی از عوارض حملات عصبی و تشنج را می‌توان به عبارت زیر دانست.
تصادف: در صورتی که فرد در هنگام رانندگی، عبور از خیابان و یا مواقعی از این دست، دچار تشنج شود، ممکن است تصادف رخ داده و عوارض نامطلوبی را به دنبال داشته باشد.
غرق شدن: برخی مواقع ممکن است فرد در هنگام شنا و یا حمام کردن دچار حمله شود که در این مسئله ممکن است موجب غرق شدن فرد شود.
افتادن: در صورتی که بیمار ایستاده باشد و دچار تشنج شود سطح هوشیاری او کاهش یافته و به زمین خواهد افتاد که این مسئله موجب ضربه به نقاط مختلف بدن از جمله سر میشود.
عوارض تشنج در رابطه با سلامت عاطفی: افرادی که حملات را به دفعات زیاد تجربه می‌کنند، اغلب بیشتر دچار اثرات تشنج بر حافظه، مشکلات روانی همچون اضطراب و افسردگی می‌شوند. این مسئله می‌تواند به دلیل عوارض داروها نیز باشد.
عوارض تشنج در بارداری: این حملات در دوران بارداری کمی خطرناک خواهد بود؛ چراکه ممکن است موجب عوارض تشنج بر مغز و نقص مادرزادی در جنین شود. در صورتی که شما باردار بوده و یا به صرع مبتلا هستید لازم است تحت نظر پزشک باشید.
تشخیص تشنج چیست؟
تشخیص تشنج و پی بردن به علت آن باید به پزشک مراجعه کرده و نخست علائمی که در این مواقع بروز می‌کند بررسی شده و سپس با استفاده از موارد زیر برای تشخیص دقیق تشنج و علل ناشی از آن استفاده شود.
- توموگرافی
- دستگاه MRI
- آزمایش EEG یا نوار مغزی
- آزمایش‌های عصبی
- توموگرافی کامپیوتری (SPECT)
- بررسی ژنتیک و سوابق پزشکی خانواده فرد
تشنج خطرناک است؟
متاسفانه باید بگوییم بله؛ برخی مواقع ممکن است تشنج‌های پی در پی و مداوم نشان دهنده یک بیماری باشند و خبر از یک مشکل جدی بدهد. همچنین در صورتی که تشنج در یک موقعیت حساس همچون در هنگام رانندگی، در خواب و یا در زمان عبور از خیابان رخ دهد ممکن است موجب تصادف شده و فرد را با مشکل مواجه کند.
روش‌های درمان تشنج در بزرگسالان
در صورتی که فرد به بیماری به خصوصی مبتلا نباشد، این حملات را به دفعات زیاد تجربه نمی‌کند؛ اما اگر شخص به صرع مبتلا شود، تشنج‌های غیرارادی زیادی را تجربه خواهد کرد. در این صورت مراجعه به پزشک مغز و اعصاب و بکارگیری راهکارهای درمانی ضروری است. برخی از روش‌هایی که می‌توانند برای درمان حملات عصبی مورد استفاده قرار گیرند به عبارت زیر هستند.
جراحی برای درمان تشنج
پزشک ممکن است برای افرادی که به حملات کانونی مکرر دچار می‌شوند انجام جراحی را پیشنهاد کند. طی جراحی پزشک کانون حمله در مغز را برداشته و این گونه موجب جلوگیری از حملات عصبی در مغز خواهد شد.
درمان تشنج با تحریک عصب واگ
شاید ندانید اما عصب واگ طویل‌ترین عصب مغزی شمرده میشود که وظیفه آن ارسال پیام‌های مختلف از مغز به سمت اندام‌های داخلی بدن است. برای درمان حملات عصبی و تشنج، این عصب تحریک خواهد شد؛ بدین گونه که دستگاهی در ناحیه بالایی قفسه سینه قرار گرفته و سیگنال‌های الکتریکی به میزان ضعیف وارد واگ شده و سپس به مغز می‌رود.
این روش اغلب برای افرادی مورد استفاده می‌گیرد که نمی‌توانند از روش‌های دارویی یا جراحی استفاده کنند. البته باید گفته شود تحریک عصب واگ از عوارض موقتی نیز برخوردار است؛ همچون گلو درد و سردرد.
دارو درمانی
به طور کلی اکثر پزشکان نخست برای درمان این حملات دارو درمانی را پیشنهاد می‌کنند. افرادی که مبتلا به صرع هستند می‌توانند با مصرف دارو، ۷۰ درصد از احتمال حملات بکاهند. تنها نکته‌ای که در رابطه با مصرف این داروها وجود دارد آن است که به هیچ عنوان نباید مصرف آنها را به شکل ناگهانی متوقف کرد و تمامی داروها باید مطابق گفته پزشک مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین بهتر است قبل از مصرف دارو، در رابطه با عوارض آن با پزشک صحبت شود.
رژیم کتوژنیک و درمان تشنج
اغلب این روش برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند جایگزین مناسبی برای درمان دارویی باشد. در صورت استفاده از این روش پزشک باید بررسی کند که آیا رژیم کتوژنیک برای درمان تشنج کودک مناسب است یا خیر.
تشنج در کودکان
در صورتی که سلول‌های مغز فعالیتی بیش از توانشان را تجربه کنند، تجربه این حملات در کودکی نیز ممکن خواهد بود. زمانی که فعالیت سلول‌ها بسیار زیاد میشود، سیگنال‌های الکتریکی به صورت موقت دچار اختلال خواهند شد و کودک دچار تب و تشنج میشود. لازم به ذکر است همه کودکان ممکن است این حملات را تجربه کنند، اما تشنج در کودکان دارای سابقه و یا افرادی که پدر و مادرشان پیشینه تشنج را داشته‌اند، بیشتر دیده میشود. همچنین احتمال حمله در کودکانی که به سرشان ضربه وارد شده نیز بیشتر خواهد بود.
چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟
اگر یکی از اطرافیان خود را در حال تشنج دیدید بهتر است اقدامات زیر را به ترتیب و بدون استرس انجام دهید:
- نخست فرد را به آرامی بر روی زمین بخوابانید.
- فرد را به یک طرف بچرخانید تا تنفس برای او راحت باشد.
- وسایل تیز و آسیب رسان را از فرد دور کنید تا بیمار به صورت ناآگاهانه به خود صدمه نزند.
- یک وسیله نرم یا حتی یک تکه لباس زیر سر بیمار قرار دهید تا از آسیب و ضربه به سر جلوگیری شود.
- در صورتی که چیزی بر روی صورت بیمار قرار دارد، (همچون عینک) آن را بردارید.
- راه گلوی بیمار را باز کرده و در صورت وجود کراوات آن را خارج کرده و دکمه گردن را باز کنید.
- در صورتی که تشنج تا ۵ دقیقه ادامه پیدا کرد اورژانس را خبر کنید.
تفاوت تشنج و صرع چیست؟
شاید این سوال برای شما نیز پیش آمده باشد که چه تفاوتی میان تشنج و بیماری صرع وجود دارد؟ در جواب باید بگوییم تشنج یک اختلال است که به دلیل مختل شدن فعالیت‌های الکتریکی مغز، شخص را درگیر می‌کند؛ اما صرع یک بیماری بوده و تشنج صرعی جز علائم آن است. از سوی دیگر تشنج می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله واکنش به دارو و یا تب رخ دهد. همچنین روش‌های درمان هر دوی این موارد با یکدیگر متفاوت بوده و با توجه به تشخیص پزشک روش‌های درمانی به کار گرفته می‌شوند.
تشنج ناشی از تب به چه دلیل رخ می‌دهد؟
شایع‌ترین نوع تشنج را می‌توان حمله عصبی به دلیل تب دانست. این مشکل اغلب توسط کودکان ۳ تا ۵ سال تجربه میشود و در صورتی که دمای بدن افراد بیش از اندازه بالا برود، دچار حمله عصبی خواهند شد. اختلال در سیستم عصبی نیز می‌تواند موجب تب و در نهایت تشنج شود. لازم به ذکر است کودکان بیش از بزرگسالان و پسران بیش از دختران تشنج ناشی از تب را تجربه می‌کنند.
تشنج در خواب ممکن است؟
در هنگام خواب نیز افراد ممکن است دچار تشنج شوند و این مشکل هم در بزرگسالان و هم در کودکان رخ می‌دهد. همچنین در صورتی که شخص از بیماری به خصوصی رنج ببرد، به احتمال زیاد ۹۰ درصد حملات او در خواب اتفاق خواهد افتاد. حدود ۷٫۵ تا ۴۵ درصد از بیماران مبتلا به صرع این حملات را در شب و در هنگام خواب تجربه می‌کنند.
به طور کل اغلب افرادی که دچار تشنج در خواب می‌شوند علائمی همچون فریاد و شیون را از خود بروز می‌دهند و ممکن است حتی در هنگام خواب زبان خود را گاز بگیرند. اغلب این حملات عصبی در خواب، موجب آسیب به نقاط مختلف مغز شده و حتی در موارد اندک ممکن است موجب مرگ شود.
جلوگیری از تشنج در کودکان و بزرگسالان چگونه است؟
به طور کلی همانطور که گفته شد، تشنج در کودکان و نوجوانان به دلیل اختلالات عصبی بروز می‌کند و در اغلب مواقع در نتیجه آسیب‌های مغزی خود را نشان می‌دهد. به همین خاطر برای پیشگیری از تشنج لازم است افراد در معرض آسیب‌های مغزی قرار نگیرند. شما می‌توانید با استفاده از راهکارهای زیر برای جلوگیری از تشنج اقدام کنید.
- از کودک خود در برابر وارد شدن ضربه به سر محافظت کنید.
- به برنامه خواب خود نظم دهید و به اندازه کافی بخوابید.
- از انجام بازی‌های کامپیوتری به خصوص در شب امتناع کنید.
- رژیم غذایی خود را بهبود ببخشید.
- مصرف مواد مخدر و الکل را کنار بگذارید.
- تکنیک‌های کنترل استرس و فشار روانی را بکار بگیرید.
- در صورتی که والدین به تشنج مبتلا هستند، لازم است فرزندشان در همان زمان کودک توسط پزشک معاینه شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که فرد از علائم زیر برخوردار باشد لازم است سریعاً به پزشک مراجعه کرده و برای تشخیص علت تشنج و درمان آن اقدام کند.
- شخص باردار باشد.
- به سختی نفس بکشد.
- برای اولین بار دچار تشنج شده باشد.
- در هنگام حمله به خود آسیب وارد کند.
- از بیماری‌های قلبی و یا دیابت رنج ببرد.
- دو یا چند بار پشت سر هم دچار حمله شود.
- راه رفتن بعد از حمله عصبی سخت شده باشد.
- حمله عصبی بیش از ۵ دقیقه ادامه به طول انجامد.
سخن نهایی
در این مقاله تلاش کردیم اطلاعات کاملی را در رابطه با تشنج با شما در میان بگذاریم. همانطور که گفته شد این اختلال باید مورد پیگیری قرار گرفته و علت آن تشخیص داده شود. در صورتی که این حمله عصبی را تجربه کردید و به دنبال یک متخصص مغز و اعصاب هستید، می‌توانید لیست بهترین پزشکان را در سایت ما مشاهده کرده و به پزشک مورد نظر خود مراجعه کنید. مجموعه دکتر گویا در کنار الو پزشک، بهترین پزشکان را به شما معرفی کند. همچنین در صورتی که سوالی در این حوزه دارید می‌توانید در قسمت دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید.
